2014-08-02 14:28                

Καθώς χάζευα σήμερα στο διαδύκτιο, σε μία σπάνια στιγμή ηρεμίας και χαλάρωσης, έκανα μία σκέψη: από όλα τα συναισθήματα που μπορεί να βιώσει κανείς, ο θυμός κουβαλάει τη βαρύτερη ενοχοποίηση, τις περισσότερες εκλογικεύσεις αλλά και τη μεγαλύτερη χρησιμότητα.  Ενοχοποίηση επειδή πολλοί από εμάς δεν έλαβαν ποτέ το δικαίωμα να τον εκφράζουν. Ένα παιδί περιμένει από τους γονείς του να λάβει την 'έγκριση' για να εκφράσει ελεύθερα αυτά που βιώνει. 'Οταν οι γονείς σταθερά του ζητούν, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, να απαρνηθεί το θυμό του, αυτό μαθαίνει ότι η έκφραση του θυμού του δεν είναι αποδεκτή (φυσικά μόνο η έκφαση καθώς το συναίσθημα όχι απλά εξακολουθεί να υπάρχει αλλά εντείνεται κιόλας μέσα από την απαγόρευση) και έτσι βρίσκει άλλους τρόπους ή άλλα μέρη για να εκφραστεί. Τρανό παράδειγμα αποτελούν οι παθητικά επιθετικοί άνθρωποι που μόλις βιώσουν το συναίσθημα του θυμού το μετατρέπουν σε κάτι άλλο, πιο δικαιολογημένο, πιο κοινωνικά αποδεκτό, πιο τυχαίο. Συχνά οι άνθρωποι αυτοί αναλαμβάνουν, με βαριά καρδιά, δουλειές ή έργα που τους αναθέτουν άλλοι (συχνά παρατηρείται και μία παράλληλη αδυναμία να αρνηθούν κάτι) και φροντίζουν να εκφράσουν τον εκνευρισμό τους με διάφορες μεθόδους όπως η μη έγκαιρη ολοκλήρωση του έργου ή η μη ικανοποιητική του ολοκλήρωση. Άλλα παραδείγματα συναντώνται στα σχολεία, με τους λεγόμενους 'νταήδες', οι οποίοι διοχετεύουν στο σχολείο το θυμό που δεν τους επιτρέπεται να εκφράσουν στο σπίτι (αν και πολύ συχνά παρατηρούν ή και βιώνουν από πρώτο χέρι την έκφραση δύο μέτρα και δύο σταθμά, καθώς ενδέχεται η απαγόρευση αυτή να προέρχεται από γονείς που δεν ελέγχουν οι ίδιοι τα νεύρα τους). Και μετά ακολουθούν οι εκλογικεύσεις. Ο άνθρωπος που δεν έχει μάθει να διαχειρίζεται το θυμό του, σχεδόν πάντα θα ισχυρίζεται πως οι άλλοι του τον προκαλούν, με τις απροσεξίες/πονηριές/προδοσίες τους, διαβεβαιώνοντας με αυτό τον τρόπο αφ'ενός ότι ποτέ δεν θα χρειαστεί να έρθει αντιμέτωπος με τις ευθύνες του και αφ'ετέρου πως δε θα χρειαστεί αλλά και δε θα μπορέσει ποτέ να αλλάξει κάτι αφού οι πράξεις των άλλων δεν είναι στον έλεγχο μας. Είναι εξαιρετικά βολικό, αν και αρκετά στενάχωρο καθώς υπονοεί ότι δεν έχουμε εμείς τον έλεγχο των αντιδράσεων μας και άρα της διαχείρισης των συναισθημάτων μας, παρά είμαστε έρμαια των γύρω μας. Τέλος είναι χρήσιμο, αν και με έναν κάπως ανορθόδοξο τρόπο, στο να μας βοηθάει να διατηρούμε μία ουτοπική αντίληψη για ό,τι συμβαίνει γύρω μας και μία ψυχική ηρεμία για το ότι εμείς δε μπορούσαμε να κάνουμε κάτι παραπάνω, είμαστε σωστοί, είμαστε άνθρωποι. Το πιο συχνό παράδειγμα το ακούω όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με κάτι που του προκαλεί ενοχές: 'Να ξέρεις πως όλοι αυτοί που ζητιανεύουν στο δρόμο ανήκουν σε επικίνδυνα κυκλώματα/προσποίουνται/καταστρέφουν την Ελλάδα γιατι μόνο παίρνουν και ποτέ δε δίνουν'. Και η ηρεμία επέρχεται ως εξής: 'Αυτοί είναι εδώ για να κάνουν κακό σε εμένα ή να κοροιδέψουν εμένα και τη χώρα μου, άρα δε χρειάζεται να νιώσω ενοχές που δεν τους δίνω λεφτά'. Είναι ένας εξαιρετικά χρήσιμος, αν και σχετικά φειδωλός, αμυντικός μηχανισμός ο οποίος όμως βασίζεται μόνο σε υποθέσεις και αυτό δε μπορεί παρά να σημαίνει ότι το 'αν' τους έχει τη δυνατότητα να μας στοιχειώσει. Είναι κάτι που συμβαίνει καθημερινά σε όλους μας, κάθε φορά που αντικαθιστούμε τη λύπη ή τις ενοχές μας με θυμό, ο οποίος μπορεί να μην εκφράζεται σχεδόν ποτέ εκεί που πρέπει ή με τους κατάλληλους χειρισμούς αλλά τουλάχιστον μας βοηθάει να συνεχίζουμε τη ζωή μας με τη συνείδησή μας καθαρή.

Έκανα σήμερα μία ερώτηση αλλά, όπως συμβάινει συχνά, δεν ήμουν εντελώς προετοιμασμένη για το συναίσθημα που θα μου προκαλούσε η απάντηση. Ρώτησα "Ποίο είναι το συναίσθημα που σε σπρώχνει να παίρνεις τέτοιες αποφάσεις;" και μου απάντησε "Ο φόβος της μοναξιάς." Κάτι σε ανασφάλεια σκεφτόμουν εγώ, θα μου ήταν πιο εύκολα διαχειρίσιμη η παραδοχή μίας αδυναμίας. Ο φόβος όμως...αυτός είναι άλλο πράγμα. Μπορεί να σε βάλει σε διαδικασίες, να σου κόψει τα φτερά, να σου πατήσει τα όνειρα, να σε αναγκάσει να παραιτηθείς. 'Η να σε πιέσει να τους κάνεις όλους να σε αγαπάνε, να φέρεις σε πρώτη θέση ανθρώπους που ουδεμία ουσιαστική υποστήριξη δε σου έχουν προσφέρει, να χαμηλώσεις τα μάτια και να πεις "Ναι, έχεις δίκιο" ενώ από μέσα σου ουρλιάζει το άδικο. Τι φοβόμαστε τελικά; Τι θα σημαίνει αν κάποιος πει ότι είμαστε ανεπαρκείς; Και ποιός μπορεί να το πει αυτό και να έχει ζήσει τόσο παραδειγματικά τη ζωή του που να θέλουμε - όχι! Να χρειάζεται - να το ακούσουμε! Τελικά μάλλον κανείς. Αλλά γιατί εμείς δίνουμε τόση βάση; Άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει σε οικογένειες με γονείς που δεν ήξεραν ή δεν επιθυμούσαν να δώσουν αγάπη, είναι φαίνεται καταδικασμένοι να περάσουν τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής τους ψάχνοντας ένα άλλο πρότυπο - μία άλλη μάνα, έναν άλλο πατέρα. Συχνά το ρόλο πληρούν τα αδέρφια. Όταν δεν υπάρχουν ή δε διατίθενται, αναλαμβάνουν δράση άλλοι. Όποιος βρεθεί και μας δείξει λίγη στοργή και λίγο ενδιαφέρον. Δάσκαλοι. Παπάδες. Ψυχοθεραπευτές. Σχέσεις. Περαστικοί. Και μετά ο αγώνας συνεχίζεται. Να μην τους απογοητεύσουμε. Ποτέ. Και για κανένα λόγο. Να μην έχουν κάτι να πουν για εμάς. Και οι εκλογικεύσεις: "Δεν το κάνω για να με αγαπάει αλλά γιατι είναι άδικο!" "Δεν έχει αντικαταστήσει τη μητρική φιγούρα, απλά τη συμπαθώ!'. Κι άλλες. Ο δρόμος είναι μακρύς. Αν ήταν δύσκολος ο δρόμος του Οδυσσέα που αν μη τι άλλο, ήξερε που πήγαινε, πόσο μάλλον ο δρόμος ενός ανθρώπου που δεν ξέρει - και συχνά δε θέλει να μάθει - ποιός είναι ο προορισμός του. Είναι δύσκολη διαδικασία η ψυχοθεραπεία τελικά...

Φαίνεται να είναι η πρόταση από τους χειρότερους εφιάλτες όλων μας. Γιατί όμως; Τι καμπανάκια χτυπάνε βαθιά στο υποσυνείδητό μας όταν ακούμε κάποιον να μας λέει με περηφάνια πως γνώριζε ποιά θα ήταν η έκβαση μίας απόφασης μας; Και φυσικά, τί είναι αυτό που προσφέρει αυτή η φράση και όσα αυτή υπονοεί σε αυτόν που την εκτοξεύει;

Ας ξεκινήσουμε με το αυτονόητο: όταν κάποιος μας λέει ότι μας είχε προειδοποιήσει για κάτι ή (ακόμα χειρότερα) ότι γνώριζε πως θα καταλήξει αλλά δε μας το είπε για να μην τσακωθούμε/να μη μας κακοκαρδίσει/γιατί δεν είναι ευθύνη του, αυτό που εμείς ακούμε είναι "Είσαι χαζός/ανεύθυνος/απρόσεκτος ενώ εγώ ξέρω καλύτερα. Εκτός αυτού, δε με ενδιαφέρει αρκετά η πορεία της ζωής σου ώστε να κάνω μία αντιπρόταση στη σκέψη σου-είτε τη δεχτείς, είτε όχι". Όπως γνωρίζουμε όμως, συχνά αυτό που ακούμε δεν αντανακλά την πραγματικότητα ή, ακόμα και αν το κάνει, αντανακλά μόνο ένα μέρος της. Οι πιθανοί λόγοι που μπορεί να ακούσουμε τα παραπάνω; Έχουμε χαμηλή αυτοπεποίθηση και δεν εμπιστεύομαστε ούτε εμείς οι ίδιοι τις αποφάσεις μας. Ξέρουμε, κατά βάθος, πως η κίνησή μας ήταν λάθος. Προσπαθούσαμε να βοηθήσουμε και νιώθουμε πως η προσπάθεια μας δεν εκτιμήθηκε. Υποβόσκει μία μόνιμη αντιπαράθεση μεταξύ μας και αυτού που μας το λέει και η άμεση αντίδρασή μας είναι "Καλά και τότε γιατι δεν είπες κάτι; Το παίζεις έξυπνος τώρα αλλά τότε;". 'Απειροι και οι λόγοι που μπορεί κάποιος να ξεστομίσει το "Στα'λεγα εγώ" - ίσως όντως να θέλει να τονίσει πως γνωρίζει καλύτερα και καλά θα κάνουμε να τον ακούμε από εδώ και πέρα (οι μαμάδες συνήθως είναι ένοχες εδω...), ίσως θέλει να μας βοηθήσει με αυτό τον (ελαφρώς σαδιστικό) τρόπο να μάθουμε να αναλαμβάνουμε τις ευθύνες των πράξεων μας, ίσως να τον ωθεί ένας υποβόσκων ναρκισσισμός, ίσως να διαθέτει μία προσωπικότητα που προτιμά να αποφεύγει τις αντιπαραθέσεις (σαν αυτή που φαντάστηκε ότι θα ακολουθούσε αν προσπαθούσε να σας αλλάξει γνώμη).

Το γεγονός παραμένει ότι είναι σχεδόν αδύνατον κάποιος να γνωρίζει ποιά ακριβώς θα είναι η κατάληξη μίας κατάστασης. Σίγουρα οι γονείς μπορούν να πουν "Εμ, τα'ξερα εγώ, ήταν δυνατόν να κρατήσει γάμος με τον σκουλαρίκια;" και σίγουρα ο σύζυγος μπορεί να πει "Ήμουν σίγουρος ότι δε θα σου έφτανε το μηνιάτικο σου, αφού δεν ξέρεις να διαχειρίζεσαι τα οικονομικά!". Ίσως να είναι και έτσι. Ίσως όμως και όχι. Σίγουρα πάντως δεν υπάρχει λόγος να αναφερθούμε σε κάτι από το παρελθόν, κάτι που θα μπορούσαμε να έχουμε αποτρέψει (ή και όχι) αλλά εν πάσει περιπτώσει δεν το πρασπαθήσαμε καν. Και αν φτάσουμε να πουμε πως δεν το κάναμε για να μην τσακωθούμε ή γιατί δεν είναι ευθύνη μας, τότε καλό θα ήταν να μη σχολιάσουμε ούτε το αποτέλεσμα - αν δεν έχεις το χρόνο ή την ενέργεια να αποτρέψεις μία ενδεχόμενη καταστροφή, είναι ανούσιο να κάθεσαι μετά να σχολιάζεις πως ήξερες ότι θα συμβεί.

Αυτές ήταν οι σκέψεις της ημέρας. Καλό υπόλοιπο Κυριακής.

 Όλο και πιο συχνά τον τελευταίο καιρό ακούω ασθενείς, φίλους και απλούς γνωστούς να παραπονιούνται για τις σχέσεις ή τους γάμους τους. Τα παράπονα λίγο-πολύ τα ίδια - ο άντρας μου δε βοηθάει στο σπίτι, δε βοηθάει με το παιδί, αγνοεί τις ανάγκες μου, μόνο δουλεύει και μετά κάθεται με τις ώρες μπροστά στη τηλεόραση και βλέπει Game of Thrones/Mundial/tennis (εδώ βάζετε ό,τι σας ταιριάζει). Από την άλλη ο αντίλογος - η γυναίκα μου δε δουλεύει, όλη μέρα κάθεται στο σπίτι, πώς κουράζεται ενώ εγώ πρέπει κάθε πρωί να ξυπνάω και έχω και τα οικονομικά στο κεφάλι μου. Ακούω και τις δύο πλευρές, τις καταλαβαίνω (αν και, μην κοροιδευόμαστε, γυναίκα είμαι οπότε στις προσωπικές μου συζητήσεις τείνω να καταλαβαίνω λίγο καλύτερα τις γυναίκες) και πάντα μετά αναρωτιέμαι - γιατί αυτά δεν υπήρχαν κάποτε, μήπως υπήρχαν και απλά δεν τα συζητούσε ο κόσμος, κατά πόσον τέλος πάντων όλη αυτή η πρόοδος μας έχει βοηθήσει ή βλάψει. Η γυναικεία μου πλευρά γέρνει προς την άποψη ότι καλά έκαναν οι γυναίκες και απαίτησαν ίσα δικαιώματα και ίσες υποχρεώσεις. Παρατηρώ όμως συγχρόνως πως το ότι δουλέυει μία γυναίκα, δε σημαίνει -και δε μπορεί να σημαίνει- ότι δε θα ασχοληθεί και με το σπίτι ή με τα παιδιά. Από την άλλη, πόσα σπίτια στη σημερινή εποχή μπορούν να ζήσουν αξιοπρεπώς χωρίς δύο εισοδήματα; Καταλήγω συνήθως πως καλές οι αλλαγές που έγιναν αλλά είχαν συνέπειες - οι γυναίκες πλέον καλούνται να συμμετέχουν στα πάντα. Οι άντρες κουράζονται από τα συνεχή παράπονα για τη μικρότερη συμμετοχή τους στα οικιακά. Αναγκάζονται -με βαριά καρδιά- να φορέσουν ποδιές και να πλύνουν πιάτα. Αν δεν υπάρχει στην οικογένεια ένα συμπαγές και λειτουργικό πνεύμα ομαδικότητας, αν δε ρωτάνε και οι δύο 'Τι είναι καλύτερο για εμάς;' τότε αυτή η αλλαγή ρόλων - όσο απαραίτητη, όσο περιστασιακή και να είναι - θα επιφέρει ρήξη. Γιατί και οι δύο θα πιστεύουν ότι είναι οι αδικημένοι της υπόθεσης - η γυναίκα γιατί τα κάνει όλα και συμφέρει (αλλά γκρινιάζει για αυτό) και ο άντρας γιατί έχει χάσει τη φαντασίωση της παραδοσιακής γυναίκας που θα έχει το σπίτι στην εντέλεια και το μουσακά στο φούρνο.

Ένας σημαντικός παράγοντας όταν μεγαλώνουμε παιδιά είναι  να υπάρχει μία κοινή διαπαιδαγωγική πορεία από όλους τους ενήλικες που μπορεί
να αποτελούν μέρος της ζωής του παιδιού. Αυτό σημαίνει πως οι γιαγιάδες και οι
παππούδες οφείλουν να σέβονται τις μεθόδους, τις απαγορεύσεις ή τις συνήθειες
που έχουν αποφασίσει να χρησιμοποιούν οι γονείς με το παιδί τους. Μία γιαγιά η
οποία αποφασίζει να λειτουργεί μονίμως αυθαίρετα και προσφέρει, για παράδειγμα,
σοκολάτες κάθε φορά που βλέπει το εγγόνι της (ενώ η μητέρα της έχει ζητήσει να
μην το κάνει), προκαλεί 2 προβλήματα - πρώτον, δημιουργεί μία συνήθεια στο
παιδί την οποία η μητέρα δεν επιθυμεί να διατηρήσει. Ως εκ τούτου πιθανόν να δημιουργηθούν
διενέξεις καθώς το παιδί μπορεί να απαιτήσει αυτό που έχει πάρει από τη γιαγιά
και η μητέρα να το αρνηθεί. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι οι αντίθετες πράξεις
των συγγενών, ή ακόμα και του κάθε γονέα, υπονομεύουν την έννοια της
ομαδικότητας αλλά και των ορίων και της πειθαρχίας, και ενδέχεται να
δημιουργήσουν ένα παιδί που δε σέβεται τους κανόνες,  καθώς παρατηρεί πως το ίδιο κάνουν και οι
ενήλικες που υπάρχουν στη ζωή του. Παράλληλα ένα παιδί που δε μεγαλώνει με σαφή
όρια, θα νιώσει ανασφάλεια, καθώς λαμβάνει αυτό που αποκαλούμε 'διπλά
μηνύματα', κάτι το οποίο θα μεταφράσει ως ασυνέπεια, η οποία συχνά
κληροδοτείται από γονέα σε παιδί.