Θέλω να αλλάξω και το θέλω τώρα!
Πολλές φορές στο γραφείο μου ακούω τα παρακάτω λόγια:
"Έχω κουραστεί τόσο με τις επιλογές μου, θέλω να αλλάξω τον τρόπο που σκέφτομαι. Σε πόσο καιρό θα είμαι έτοιμος/έτοιμη;"
Ενώ μπορώ να καταλάβω την ανάγκη ενός ανθρώπου που νιώθει ψυχική κούραση να νιώσει καλύτερα για τις επιλογές και τις σκέψεις του, δυστυχώς είναι μία ερώτηση που ποτέ δε μπορώ να απαντήσω. Πέραν του ότι εξαρτάται από πολλούς παράγοντες (όπως η ετοιμότητα του ατόμου να κάνει αλλαγές, οι μηχανισμοί άμυνας που θα χρησιμοποιήσει κτλ), η ψυχοθεραπεία, εκτός των άλλων, είναι και η τέχνη του να κάνεις υπομονή. Ό,τι συμβαίνει στη θεραπεία είναι ένας παραλληλισμός της ζωής και έτσι θα έχει δυσκολίες, σκαμπανεβάσματα, καλές και κακές μέρες. Αν δεν υπάρχει η υπομονή για αυτό, η κατάληξη θα είναι απογοήτευση και λήξη της θεραπείας.
Η υπομονή μας φαίνεται να φθίνει όσο περνάνε τα χρόνια. Πλεόν, έχουμε μάθει το φαγητό μας να είναι γρήγορο, οι σχέσεις μας περιστασιακές, η κίνηση θέλουμε να ανοίγει μπροστά μας όπως έκανε η θάλασσα για το Μωυσή, οι ουρές μας θυμώνουν. Παρ'ότι όμως συμβαίνει πιο έντονα τα τελευταία χρόνια, είναι ένα φαινόμενα που πάντα υπήρχε. Τη δεκαετία του 1970, ένας ερευνητής έβαζε παιδιά 4 ως 6 ετών σε ένα δωμάτιο όπου υπήρχε μόνο ένα ζαχαρωτό. Τους ελεγε ότι μπορούσαν να το φάνε άμεσα, αλλά αν δεν το έκαναν θα τους έδινε και ένα δεύτερο ζαχαρωτό σε 15 λεπτά. Μόνο το 1/3 αντιστάθηκε ώστε να πάρει το βραβείο. Όταν χρόνια αργότερα επικοινώνησε ξανά με τα 32 αυτά παιδιά, βρήκε πως τα παιδιά που είχαν επιδείξει υπομονή είχαν βγάλει καλύτερους βαθμούς και είχαν περισσότερες επιτυχίες από τα άλλα παιδιά. Ένα αντίστοιχο πείραμα το 2010 ανακάλυψε πως τα παιδιά που ήταν πιο υπομονετικά έβγαζαν πιο υψηλές βαθμολογίες στις εθνικές εξετάσεις για εισαγωγή σε πανεπιστήμια.
Τι συμβαίνει λοιπόν με την υπομονή και γιατί φαίνεται να έχει τόση σημασία η χρήση της στη ζωή μας; Πολύ απλά, οι άνθρωποι που θέλουν άμεση ικανοποίηση, δε θα σχοληθούν να σκεφτούν τις πιθανές συνέπειες των πράξεων τους αλλά ούτε και θα επιμείνουν ώσπου να πετύχουν το σκοπό τους. Για παράδειγμα, κάποιος που έχει μάθει να ικανοποιεί τις απαιτήσεις του άμεσα και με ελάχιστη προσπάθεια έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να πέσει θύμα μίας απάτης με πιστωτικές κάρτες (άμεση ανταμοιβή αν πετύχει) παρά να ψάξει να βρει εργασία (πιο σίγουρο αποτέλεσμα αλλά μπορεί να αργήσει). Σε ένα άλλο παράδειγμα, κάποιος που θέλει άμεσα να ικανοποιήσει την πείνα του, θα σταματήσει στο πρώτο σουβλατζίδικο που θα δει. Αν αυτό συμβαίνει συστηματικά, πιθανόν να επιβαρύνει την υγεία και το βάρος του. Τα παραδείγματα είναι αμέτρητα. Ποιοί όμως είναι οι λόγοι;
Κάποιοι επιστήμονες λένε πως είναι βιολογικό και πως έχει να κάνει με το μπρόσθιο λοβό του εγκεφάλου μας, ο οποίος στους ανυπόμονους ανθρώπους δεν είναι τόσο ανεπτυγμένος όσο στους υπομονετικούς. Σύμφωνα με το Freud έχει να κάνει με το πόσο επιτυχώς περνάμε ως παιδιά τα ψυχοσεξουαλικά στάδια. Δηλαδή, ένα παιδί που περνάει το πρωκτικό στάδιο πολύ χαλαρά, με ελάχιστη πειθαρχία και συνεχή επιβράβευση, πιθανόν μεγαλώνοντας να έχει μάθει πως μπορεί να κάνει και να έχει ό,τι θέλει τη στιγμή που το θέλει. Αντιθέτως, ένα παιδί που εκπαιδεύεται με υπερβολική πειθαρχία, με τιμωρία και κριτική, θα μάθει να κάνει υπομονή, φτάνοντας ίσως και στο άκρο της ανηδονίας (δηλαδή να μη μπορεί να ευχαριστηθεί με ο,τιδήποτε). Ένα παιδί που δεν είχε μία σταθερή προσέγγιση, είτε γιατί οι 2 γονείς είχαν διαφορετικές αντιλήψεις είτε γιατί ο καθένας δε διέθετε την απαραίτητη σταθερότητα, μπορεί να φτάσει ακόμα και σε επίπεδα μανιοκατάθλιψης, δηλαδή να αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στο να μην απολαμβάνει τίποτα και στο να απολαμβάνει τα πάντα. Οι ψυχολόγοι που πιστεύουν στη θεωρία του δεσμού, μας λένε πως για να μάθει το βρέφος πως είναι ασφαλές, τους πρώτους 6 μήνες της ζωής του πρέπει να ανταποκρινόμαστε άμεσα σε κάθε του ανάγκη. Μετά όμως πρέπει να μάθει πως κάποιες φορές θα χρειάζεται να περιμένει λίγο. Αν λοιπόν ένα μωρό δεν το μάθει αυτό έγκαιρα, πιθανόν να γίνει ένας απαιτητικός και ανυπόμονος ενήλικας.
Οι πιθανές εξηγήσεις και οι πιθανές εξελίξεις είναι πολλές και σίγουρα διαφέρουν για τον καθένα μας. Αν όμως υποθέσουμε πως η ψυχοθεραπεία είναι το μέσον για να ανακαλύψουμε και να καταλάβουμε, ίσως και να αλλάξουμε, την ανυπομονησία μας και την ανάγκη μας για άμεση επιβράβευση και άμεσο αποτέλεσμα, ίσως να ήταν θεμιτό να μην ξεκινάμε αυτή τη διαδικασία με την ερώτηση του πότε θα μας φέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ας κοιτάξουμε πρώτα ποιό είναι αυτό και γιατί το επιθυμούμε κι ας έρθουν στο χρόνο τους όλα τα υπόλοιπα. Αν δεν υπάρχει η διάθεση για αυτή τη διαδικασία, καλύτερα να μη γίνει καν η αρχή γιατί απλά θα μας απογοητεύσει για ακόμα μία φορά το αποτέλεσμα.
Υ.Γ. Καθώς έγραφα το άρθρο, πήρα κι εγώ ένα μάθημα στην υπομονή όταν ξαφνικά έπαψε να λειτουργεί ο υπολογιστής μου και χρειάστηκε να γράψω πάνω από το μισό ξανά. Δεν είναι εύκολο, δε λέω κάτι τέτοιο. Το αποτέλεσμα όμως σε δικαιώνει.