Πότε χάνονται τα όρια;

Η λέξη 'όρια' είναι μία λέξη που χρησιμοποιείται συχνά στη ψυχοθεραπεία. Η έννοια της είναι τόσο απλή στη θεωρία όσο είναι δύσκολη στην πράξη. Σε γενικές γραμμές, θεωρούμε πως τα όρια του καθενός τελειώνουν εκεί που αρχίζουν τα όρια του άλλου. Αρκετά απλό, σωστά; Ας υποθέσουμε λοιπόν πως μιλάμε για ένα ζευγάρι (εκεί συνήθως μπλέκονται τα όρια) οπού ο σύζυγος έχει εκφράσει πως δεν ανέχεται κανέναν να τρώει από το φαγητό του και η σύζυγος επιμένει πεισματικά να το κάνει. Πέρα από τους λόγους που την καθοδηγούν σε αυτή την αντίδραση, και που θα δούμε παρακάτω, υπάρχει εδώ μία σχεδόν εμπαικτική και προκλητική άρνηση να συμβιβαστεί με τα όρια που έχει θέσει ο σύζυγος της. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι η ίδια έχει ενημερωθεί έγκαιρα και ξεκάθαρα για τα όρια του συντρόφου της αλλά επιλέγει να συνεχίσει να δοκιμάζει την ανοχή του. Γιατί όμως κάποιος να το κάνει αυτό, και μάλιστα σε έναν άνθρωπο που αγαπάει; Οι πιθανοί λόγοι είναι αρκετοί.

Αφ'ενός, οι συμπεριφορές που 'τεστάρουν' τα όρια είναι συχνές και αναμενόμενες κατά την παιδική ηλικία. Περίπου στην ηλικία των 24 μηνών (μπορεί κατά περίπτωση να συμβεί πιο νωρίς ή πιο αργά) τα παιδιά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται συνειδητά πως η κάθε δράση έχει και την ανάλογη αντίδραση (αυτό το έχουν ήδη δοκιμάσει από τον 6ο μήνα και μετά κάθε φορά που πετάνε ένα παιχνίδι και περιμένουν να δουν την αντίδραση του γονέα) αλλά κυρίως αρχίζουν να συνειδητοποιούν πως δεν είναι υποχρεωμένα, αλλά και δεν τους αρέσει, να ακολουθούν τις οδηγίες των γονιών τους. Μαθαίνουν πως μπορούν να κάνουν αυτό που θέλουν και μάλιστα μπορούν να διαλύσουν όλο το σπίτι αν προσπαθήσει κάποιος να τους επιβάλλει συνέπειες για την αναπόδεχτη συμπεριφορά. Σε αυτή τη φάση θα τεθούν οι βάσεις για το πώς το παιδί αυτό θα αντιλαμβάνεται τα όρια ως ενήλικας. Παιδιά τα οποία έχουν βιώσει τα όρια είτε πολύ αυστηρά (αυτό μεταφράζεται σε ξύλο/φωνές/συναισθηματική αποστασιοποίση/δυσανάλογη της ανεπίτρεπτης συμπεριφοράς τιμωρία) είτε πολύ χαλαρά (πολύ συχνή επιβράβευση και ελάχιστη ή καθόλου πειθαρχία) λογικό είναι να μην έχουν αντίληψη και σεβασμό για τα όρια των άλλων. Το ίδιο ισχύει και για παιδιά που έχουν μεγαλώσει σε σπίτια όπου οι γονείς ακολουθούν διαφορετικές διαπαιδαγωγικές μεθόδους, δηλαδή ο ένας μονίμως επιτρέπει, ενώ ο άλλος μονίμως πειθαρχεί. Όπως είναι λοιπόν αναμενόμενο, ένα παιδί που ποτέ δεν έχει μάθει να θέτει και να σέβεται όρια, θα συνεχίσει και σαν ενήλικας να τεστάρει και να αδιαφορεί τα όρια των γύρω του.

Ένας ακόμα λόγος για να μη σέβεται ένας ενήλικας τα όρια (τα δικά του ή των άλλων), και ο οποίος επίσης συνδέεται με τους τρόπους που μαθαίνει ένα παιδί για τα όρια, είναι ότι δεν έχει μάθει τι σημαίνει αγάπη και αποδοχή άνευ όρων. Γονείς οι οποίοι διαφοροποιούν τη συμπεριφορά τους σύμφωνα με τα επιτεύγματα και τις αποτυχίες των παιδιών τους, τους μαθαίνουν πως κανένας δεν τα αγαπάει πραγματικά. Μεγαλώνοντας αυτό μεταφράζεται σε εξαρτητικές συμπεριφορές, των οποίων ένα μεγάλο κομμάτι είναι να δοκιμάζουν τις αντοχές και ανοχές των γύρω τους. Για παράδειγμα, ένας άνθρωπος που θέλει οι άλλοι να τον αγαπάνε για αυτό που είναι (και όχι αποκλειστικά για τις επιτυχίες του όπως έκαναν οι γονείς του) μπορεί υποσυνείδητα να επαναλαμβάνει συμπεριφορές που οι φίλοι ή ο/η σύντροφός του δεν επιθυμούν απλά για να τους υποχρεώσει να του αποδείξουν πως τον αγαπάνε ακόμα και όταν μεθάει/σπάει πράγματα/χάνει λεφτά στο καζίνο. Είναι ένας μηχανισμός που χρειάζεται πολύ ανάλυση και αυτογνωσία για να έρθει στο συνειδητό μας και πολύ συχνά οι άνθρωποι που τον χρησιμοποιούν ταράζονται όταν κάποιος τους προτείνει αυτή την πιθανότητα. Η ταραχή τους συνήθως είναι και αυτή που θα τους οδηγήσει σε μία περαιτέρω ανάλυση και ίσως αποδοχή και αλλαγή.

Όπως βλέπουμε η μη τήρηση των ορίων διέπεται από μία ανυπέρβλητη ανάγκη για αγάπη και αποδοχή, καθώς και από ένα μεγάλωμα το οποίο δεν έθεσε τις βάσεις για να επέλθει μία υγιής τήρηση του προσωπικού 'χώρου' και του 'χώρου' των υπολοίπων. Το ότι συχνά δημιουργεί διενέξεις είναι αναμενόμενο φυσικά, καθώς για έναν άνθρωπο που έχει μάθει από παιδί ή στην πορεία της ζωής του με ψυχοθεραπεία να θέτει και να δέχεται όρια, φαίνεται εντελώς παράλογο να αδυνατεί κάποιος να μην τρώει τις πατάτες του (το ιδιοκτησιακό συναίσθημα και η συναισθηματική 'τσιγγουνιά' που υπάρχει σε αυτό το παράδειγμα θα συζητηθεί κάποια άλλη φορά). Όπως με τα περισότερα θέματα, πρέπει να υπάρξει συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων, κατανόηση και από τις δύο πλευρές και σίγουρα μία θεραπεία ζεύγους θα βοηθήσει να επιλυθούν κάποιες απορίες. Είναι όμως σημαντικό να θυμόμαστε όλοι πως η πλεοψηφία των ανθρώπινων συμπεριφορών αποτελούν μία κραυγή για αγάπη -είτε αυτό γίνεται συνειδητά και με λειτουργικούς τρόπους είτε όχι- και όχι μία εσκεμμένη προσπάθεια να μας σπάσει κάποιος τα όρια και κατά προέκταση τα νεύρα.