Τα πολλά πρόσωπα της εξάρτησης

Η εξαρτητική συμπεριφορά τις περισσότερες φορές διαφαίνεται σε πολλούς τομείς της ζωής ενός ανθρώπου. Ένας άνθρωπος που είναι εξαρτημένος από το τσιγάρο, το φαγητό και το αλκοόλ, κατά πάσα πιθανότητα θα δημιουργεί και εξαρτητικές σχέσεις. Τί σημαίνει όμως εξάρτηση με ψυχολογικούς όρους;

Η εξάρτηση στην ψυχολογία δεν αναφέρεται μόνο στη σωματική εξάρτηση που μας προκαλεί η λήψη ενός ναρκωτικού και η απορρόφησή του σε συχνή βάση από τον οργανισμό μας. Αν αυτός ήταν ο μοναδικός παράγοντας που παίζει ρόλο στον εθισμό, τότε η απεξάρτηση θα είχε μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας. Η εξάρτηση συχνά είναι ψυχολογική, υπό την έννοια ότι χρησιμοποιούμε συγκεκριμένες κινήσεις, γεύσεις, φαντασιώσεις για να γεμίσουμε κάποιο κενό που νιώθουμε. Για παράδειγμα, κάποιος που υποφέρει από στοματική καθήλωση, μπορεί να γεμίζει το κενό του με το να τρώει, ενώ κάποιος που συχνά νιώθει άγχος ή νευρικότητα σαν αποτέλεσμα της μειωμένης του αυτοπεποίθησης μπορεί να εκφράζει το άγχος του σωματοποιημένα με το να δαγκώνει τα νύχια του ή να καπνίζει.

Πέρα από το πώς μας 'ικανοποιεί' σε σωματικό και σε ψυχολογικό επίπεδο η εκάστοτε εξάρτησή μας - καθώς όπως είπα κάποιος που είναι επιρρεπής στον εθισμό, συνήθως είναι επιρρεπής σε κάθε εθισμό - υπάρχει και ο παράγοντας της αυτοτιμωρίας. Για παράδειγμα, κάποιος που δεν έχει νιώσει αγαπητός στη ζωή του ή που έχει μεγαλώσει με υπερβολική πειθαρχία ή συχνές τιμωρίες, πολύ πιθανόν να αρχίσει το κάπνισμα ή τα ναρκωτικά σε μία προσπάθεια να επαναστατήσει αλλά και να κάνει κακό στον εαυτό του. Στην ίδια κατηγορία εμπίπτουν επίσης το περιστασιακό σεξ χωρίς προφυλάξεις και η αλόγιστη και συνεχής σπατάλη χρημάτων, χαρακτηριστικά των ανθρώπων με οριακή προσωπικότητα για την οποία θα μιλήσω σε προσεχές άρθρο.

Οι εξαρτητικοί άνθρωποι δε σταματούν στα υλικά όμως: η εξάρτησή τους στοχεύει και στις σχέσεις τους. Τα βήματα και τα χαρακτηριστικά αυτών των σχέσεων είναι σχεδόν πάντα τα ίδια, δηλαδή γρήγορο σοβαρό ενδιαφέρον για κάποιον/κάποια που δε γνωρίζουμε ουσιαστικά, ανάγκη για συνεχή συνύπαρξη με αυτό το άτομο (κατ'ακρίβειαν συνήθως αυτοί οι άνθρωποι χρειάζονται συνεχή παρέα σε κάθε φάση της ζωής τους καθώς έχουν ανάγκη κάποια ανθρώπινη παρουσία), παράλογη ζήλεια, συνεχείς ερωτήσεις σχετικά με τη ζωή και το πρόγραμμα του συντρόφου τους οι οποίες έχουν σα σκοπό να νιώσουν μία ψευδή αίσθηση ελέγχου και ασφάλειας (ένα δείγμα του ότι οι ερωτήσεις είναι ενδεικτικές μίας εξαρτητικής συμπεριφοράς είναι πως συχνά οι άνθρωποι αυτοί αδυνατούν να θυμηθούν την απάντηση, σε αντίθεση με κάποιον που ρωτάει από πραγματικό ενδιαφέρον). Χαρακτηριστικό επίσης είναι το γεγονός πως διατηρούν μία συνεχή επαφή και επικοινωνία με φίλους, οικογένεια και σχέσεις μέχρι να βρεθεί κάτι καινούργιο στη ζωή τους που θα τους απορροφήσει εξ'ίσου εθιστικά και τότε θα σταματήσουν κάθε επαφή μέχρι νεοτέρας.

Ο εθισμός είναι ένα ιδιαίτερα ύπουλο πρόβλημα καθώς συχνά προκαλεί στο 'χρήστη' μία ανεξέλεγκτη ανάγκη για να πάρει το ναρκωτικό που χρειάζεται και αυτό συνήθως έχει σαν αποτέλεσμα να λέει ψέμματα στους κοντινούς του ανθρώπους ώστε να μην επέμβουν με κάποια πρόταση ή κάποιο εκβιασμό για απεξάρτηση. Με έναν παρεμφερή τρόπο λειτουργεί και η εξαρτητική σχέση, μέσα στην οποία υπάρχουν πληθώρα ανειλικρίνειας, εκλογικεύσεων και δικαιολογιών. Αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν τον εθισμό εξαιρετικά δύσκολο στην αντιμετώπισή του, καθώς οι ίδιοι σπάνια παραδέχονται το πρόβλημα ενώ οι γυρώ τους σπάνια γνωρίζουν λεπτομέρειες. Η οργανωμένη απεξάρτηση από ναρκωτικές ουσίες και η ψυχοθεραπεία για εθισμούς στο τζόγο, στο σεξ, στους ανθρώπους κτλ μπορούν να φέρουν μόνιμα αποτελέσματα, αρκεί να υπάρξει πρώτα παραδοχή του προβλήματος και θέληση για να ξεπεραστεί.